شورای حل اختلاف
اگر به اطلاعاتی درباره شورای حل اختلاف نیاز دارید، حتما این مقاله را کامل مطالعه کنید. هرآنچه که باید درباره “ساختار شورای حل اختلاف و وظایف و روند پیگیری و صدور حکم” نیاز دارید در این مقاله گردآوری شده است. در این مطلب توضیحات جامع و کاملی درباره شورای حل اختلاف نوشته شده است که پاسخگوی سوالات شما همراهان موسسه حقوقی بیان امروز است.
پیشینه تاریخی شورای حل اختلاف
قبل از قانون‌گذاری در ایران، حل و فصل اختلافات توسط حاکمان شرعی و مجتهدین صورت می‌گرفته که تخصص آنان در امور فقهی بود. این افراد توسط حکومت انتخاب نشده بودند و مردم هم آزادانه جهت رسیدگی به اختلافات خود به آنان مراجعه می‌کردند. رسیدگی این مراجع بر اساس مقررات اسلامی صورت می‌گرفته.
اولین قانون مدون جهت رسیدگی به حل و فصل دعاوی، قانون حکمیت اجباری مصوب سال ۱۳۰۶ است که در سالهای ۱۳۰۸ و ۱۳۱۳ اصلاح گردیده است. پس از آن قانون آیین دادرسی مدنی در سال ۱۳۱۸ فصل جامعی را در خصوص داوری بیان کرده است. پس از مقررات جامع این قانون، مجلس شورای ملی مبادرت به تشکیل قانون خانه انصاف در تاریخ ۱۳۴۴ کرده است که هدف از تدوین این قانون رسیدگی به حل و فصل اختلافات میان روستاییان بوده است. پس از تشکیل این قانون ، انگیزه‌ای برای تشکیل قانون شورای داوری شد که حوزه صلاحیت آن در شهرها بود. تاسیس خانه انصاف و شورای داوری تا قبل از انقلاب اسلامی بوده است که پس از تصویب لایحه قانون تشکیل دادگاههای عمومی صلاحیت رسیدگی به حل و فصل اختلافات در شورای داوری به دادگاههای صلح واگذار شد.
تحولات شورا پس از بعد از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، داوری اجباری در قانون برنامه سوم توسعه هیچ جایگاهی نداشت و مقررات داوری اختیاری همان بود که در قانون آیین دادرسی بیان شده بود.
با تصویب ماده ۱۸۹ قانون برنامه سوم توسعه ، حکمیت اجباری وارد مرحله جدیدی شد که هدف از تشکیل آن هم سیر نزولی مراجعات مردم به محاکم قضایی بود و رسیدگی به اختلافاتی که ماهیت قضایی ندارند و یا ماهیت قضایی آنان با پیچیدگی خاصی همراه نیست به شوراهای حل اختلاف واگذار شد.
نهاد جدید شورای حل اختلاف پس تهیه آیین نامه اجرایی در روز نامه رسمی در سال ۱۳۸۱ منتشر شد و در ابتدا در برخی شهرها شورای حل اختلاف تشکیل شد و پس از آن در کل کشور فراگیر شد.
هدف از تاسیس شوراها
شورای حل اختلاف اهداف مختلفی دارد از جمله مهم‌ترین آن ترویج صلح و سازش میان مردم است. کاهش مراجعات به دادگاه‌ها و نیز رسیدگی سریع تر به دعاوی مردم هم از جمله اهداف آن می‌باشد. براساس ماده ۱۸۹ قانون برنامه توسعه که هدف خود را از تشکیل این شورا را بیان کرده است که مراجعات مردم به دادگاه و محاکم قضایی کمتر شود و پرونده هایی که ماهیت آن شبه قضایی است و از پیچیدگی کمی برخوردار است به شوراها واگذار شود. هم چنین هدف برتر در رسیدگی به پرونده های ارجاعی به شوراها رسیدگی سریعتر آن می‌باشد که مزیتی است نسبت به پرونده هایی که در دادگاه‌ها وجود دارد.
وظایف و صلاحیت شورای حل اختلاف
صلح و سازش با کسب رضایت طرفین بر اساس ماده۸
ماده ۸: در موارد زیر شوراها با تراضی طرفین اقدام به صلح و سازش می‌کنند.
- کلیه امور مدنی و حقوقی
- کلیه جرایم قابل گذشت
- جنبه خصوصی جرایم غیر قابل گذشت
در همه این موارد در هر مرحله ای از رسیدگی که باشند، با رضایت طرفین دعوا، دعوا خاتمه می‌یابد و در نهایت به صلح و سازش ختم می‌شود. منظور از بندهای ماده هشت، این است کلیه دعاوی مدنی و حقوقی تا سقف معین که در شورا مطرح می‌شود شامل این ماده می‌شود. منظور از بند ب این ماده، درجه بندی مجازات های تعزیری می‌باشد که درجه هشت آن مجازات های هست که حبس تا سه ماه و جزاسی نقدی تا ده میلیون ریال و شلاق تا ده ضربه را شامل می شود که شورای حل اختلاف فقط می تواند جزای نقدی تا ده میلیون ریال را تعیین کند و مجازات حبس و شلاق بر عهده محاکم قضایی می‌باشد.
در خصوص بند ج این ماده قانونی می توان گفت که جرایم دارای دو جنبه می باشند:
- یک جنبه عمومی جرم و جنبه خصوصی آن
- جنبه خصوصی جرم همان تعدی به حقوق شخصی افراد می باشد که برای جبران خسارت و ضررهای وارده به افراد به شوراهای حل اختلاف مراجعه می کنند .
رسیدگی و صدور رای بر اساس ماده ۹
ماده ۹: در موارد زیر قاضی شورای حل اختلاف مبادرت به صدور رای می نماید.
- دعاوی مالی راجع به اموال منقول تا نصاب دویست میلیون ریال به جز مواردی که در تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون در دادگستری مطرح می‌باشند.
- تمام دعاوی مربوط به تخلیه عین مستاجره به جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه.
- دعاوی تعدیل اجاره بها به شرطی که در رابطه استیجاری اختلافی وجود نداشته باشد.
- صدور گواهی انحصار وراثت، تحریر ترکه، مهر و موم ترکه و رفع آن.
- ادعای اعسار از پرداخت محکوم در صورتی که شورا نسبت به اصل دعوی رسیدگی کرده باشد.
- دعاوی خانواده راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب مقرر در بند الف( تا نصاب دویست میلیون ریال) در صورتی که مشمول بند ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده نباشد: ” دادگاه هنگام طلاق زوجین، ضمن رای خود با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج ، تکلیف جهیزیه، مهریه، و نفقه زوجه، اطفال و حمل را معین می کند و… ) همانطور که از ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده بر می آید شوری درصورتی به دعاوی خانواده راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه رای می دهد که علاوه بر اینکه تا نصاب دویست میلیون ریال باشند، زوجین ضمن شروط ضمن عقد سند ازداج تکلیف آنها را معلوم نکرده باشند.
- تامین دلیل
- جرائم تعزیری که صرفا مستوجب مجازات جزای نقدی درجه هشت باشد.
توضیحات موارد فوق:
در موارد ماده ۹ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۹۴ قاضی شورا با مشورت اعضای شورا مبادرت به صدور رای می‌نماید.
بر اساس بند الف ماده ۹، ملاک حد نصاب اصل خواسته دعوی است بدون درنظر گرفتن هزینه دادرسی و کارشناسی و حق الوکاله وکیل.
دعاوی غیر منقول در صلاحیت شورای حل اختلاف نیست، چون حد نصاب این دعوی بالای بیست میلیون تومان می باشد ولی دعاوی راجع به اموال غیر منقول ، مثلا الزام خوانده به انجام کاردر خصوص مال غیر منقول ، منقول بوده و اگر حد نصاب آن یعنی اصل خواسته بیست میلیون تومان باشد در صلاحیت شورا می باشد.
براساس بند ب ماده ۹، می‌توان گفت دعاوی مربوط به دستور تخلیه و حکم تخلیه در صلاحیت شورا می‌باشد. البته در صور دستور تخلیه و حکم تخلیه تفاوت وجود دارد.
دستور و حکم تخلیه
دستور تخلیه زمانی است که مدت اجاره تمام شده و مستاجر از تخلیه ملک سرپیچی می کند که مستلزم شرایطی است گرفتن دستور تخلیه که:
- در قرارداد اجاره مدت آن قید شده باشد.
- قرارداد اجاره غیرتجاری باشد و مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه نباشد.
- دو شاهد قرارداد را امضا کرده باشند.
- قرارداد اجاره طی دو نسخه تنظیم و صادر شده باشد.
مواردی که در خصوص شرایط دستور تخلیه گفتیم که باید رعایت شود. اگر رعایت نشده باشد، در این صورت می‌توان با اتمام مدت قرارداد به شورای حل اختلاف مراجعه و دادخواست حکم تخلیه را مطرح کرد.
براساس بند پ ماده ۹، در خصوص تعدیل اجاره بها می‌توان گفت زمانی مطرح می‌شود که مدت اجاره، موضوع کسب پیشه یا تجارت منقضی شده باشد و از مدت آن هم سه سال گذشته باشد و موجر و مستاجر در مورد میزان اجاره بهای جدید با هم به توافق نرسیده باشند. در اینصورت برای تعیین مبلغ جدید به شورای حل اختلاف مراجعه می‌کنند و دادخواست تجدید نظر مبلغ اجاره بها را مطرح می‌کنند. شورا هم با جلب نظر کارشناس اجاره بها را بر اساس نرخ عادله روز تعیین می‌کند.
بیشتر بدانید: ۵ شرط برای فسخ قرارداد اجاره
گواهی انحصار وراثت
بر اساس بند ت، صلاحیت شورای حل اختلاف فقط صدور گواهی انحصار وراثت است و اگر در میان اختلافی حاصل شود مثلا وصیت نامه ای ارائه شود، شوررا صلاحیت ابطال یا تنفیذ وصیت نامه را ندارد. درخواست حصر وراثت می تواند از سوس وراث متوفی و یا اشخاص ذی نفع مثلا طلبکاران آن متوفی در این شورا مطرح شود.
براساس بند ث ، مطابق ماده ۱۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ( دعوی اعسار از محکوم به ، در دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی و به طرفیت محموم له مطرح می‌شود. درخواست رسیدگی به اعسار در صلاحیت شورا می باشد اما رد دعوای اعسار به دلیل اینکه شورا، مجوز صدور حبس ندارد باید اعلام جرم به رئیس قضایی صورت گیرد.
مهریه و نفقه
براساس بند ج ، در صورتی که دعوی راجع به مهریه و نفقه و همچنین جهیزیه در صورتی است که مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده نباشد در صلاحیت شورای حل اختلاف است.
براساس بند چ ماده ۹، تامین دلیل یعنی ملاحظه یا صورت برداری از مدارک و دلایل احتمالی است که خواهان و یا خوانده ارائه می‌دهند. مطابق ماده ۱۵۰ قانون آییین دادرسی مدنی، درخواست تامین دلیل قبل از اقامه دعوی اصلی مطرح می‌شود که صلاحیت رسیدگی تامین دلیل در این شورا می باشد.
براساس بند ح ماده ۹،طبق ماده ۳۴۰ قانون آیین دادرسی کیفری جرائم درجه هفت و هشت مستقیما در دادگاه رسیدگی می شود و چون در جه هشت نیاز به انجام تحقیقات مقدماتی در دادسرا ندارد ، صلاحیت رسیدگی به جرایم تعزیری که صرفا مجازات تعیین شده آن جزای نقدی باشد، در این شورا مطرح می‌شود.
ماده ۱۰ قانون شورای حل اختلاف دعاویی که با تراضی طرفین هم در این شورا مطرح نمی شوند.
- اختلاف در اصل نکاح ، اصل طلاق و فسخ ، رجوع و نسب
- اختلاف در اصل وقفیت ، وصیت ، تولیت
- دعاوی راجع به حجر و ورشکستگی
- دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی
- اموری که موجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع غیر دادگستری می باشد.
شوراها در تهران
به طور کلی می‌توان گفت ۹۶۱۴ شعبه مجتمع شورای حل اختلاف در کشور فعال می باشند. البته این آمار مربوط به سال ۱۳۸۹ است که از این تعداد، ۵۶۱۰ شعبه شهری و ۴۰۰۴ شعبه روستایی هستند که در این زمینه فعالیت می کنند. و هم چنین است سی و شش مجتمع شورای حل اختلاف در تهران وظیفه رسیدگی به اختلافات و صلح و سازش بین طرفین دعوا را برعهده دارند. ساعات کاری هر مجتمع بستگی به مراجعات مردم و رییس مجتمع دارد. برای مثال ساعات کاری مجتمع شماره سه واقع در خیابان گل نبی تهران از ساعت دو الی هفت می‌باشد.
ساختار
شورای حل اختلاف دارای یک رییس و دو عضو اصلی و یک عضو علی البدل است. در هر مجتمع قضایی یک یا چند قاضی به عنوان قاضی شورا حضور دارند که این قضات از بین قضات بازنشسته انتخاب می‌شوند. لازم به ذکر است که قضات منحصر به یک مجتمع نیستند و رئیس قوه قضائیه می‌تواند یک قاضی را برای چند شورای حل اختلاف تعیین کند.
شرایط اعضای شورای حل اختلاف برطبق ماده ۶ عبارت است از:
- تدین به دین اسلام.
- تابعیت جمهوری اسلامی ایران.
- التزام به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ولایت مطلقه فقیه.
- حسن شهرت به امانت و صحت عمل.
- عدم استفاده از مشروبات الکی و عدم اعتیاد به مواد مخدر یا روانگردان.
- حداقل سی سال سن تمام.
- کارت پایان خدمت یا معافیت از آن برای مشمولان.
- حداقل مدرک کارشناسی یا مدرک حوزوی معادل برای تمامی اعضای شورای حل اختلاف شهر و در شورای روستا سواد خواندن و نوشتن و ترجیحا داشتن دیپلم و یا بالاتر.
- متاهل بودن.
- سابقه سکونت در حوزه شورا حداقل به مدت شش ماه و تداوم سکونت پس از عضویت.
- نداشتن سابقه محکومیت موثر کیفری و عدم محرومیت از حقوق اجتماعی .
فرق شورای حل اختلاف و دادگاه
تفاوت اصلی شورا و دادگاه از حیث موضوع و صلاحیت رسیدگی است و دیگر تفاوت آن از حیث هزینه رسیدگی می‌باشد. هزینه رسیدگی در شورای حل اختلاف کمتر از دادگاه می‌باشد. رسیدگی در شورای حل اختلاف تابع تشریفات قانون آیین دادرسی نیست. در شورای حل اختلاف حتی الامکان سعی بر حل و فصل موضوعات از طریق صلح و سازش است.
رسیدگی به شکایات و دعاوی در شورای حل اختلاف سریعتر و با پیچیدگی کمتری مواجه است.
اعضای شورای حل اختلاف از بین مردم و معتمدین محل می‌باشند، در مواردی هم از کار آموزان و قضات بازنشسته استفاده می کنند ولی در دادگاه صلاحیت صدور حکم فقط مختص قاضی است که خود از سوی رئیس قوه قضائیه تعیین گردیده است.
در ادامه بخوانید: هزینه دادرسی شورای حل اختلاف
شورا
- رسیدگی به دعاوی که در شورای حل اختلاف شهرها رسیدگی می شود باید تا سقف بیست میلیون تومان باشد و روستاها تا سقف پنج میلیون تومان است.
- دعاوی تعدیل اجاره بها در صورتی که در خصوص رابطه استیجاری اختلافی وجود نداشته باشد در صلاحیت شورای حل اختلاف است.
- تمامی دعاوی مربوط به تخلیه ( صدور دستور تخلیه و حکم تخلیه ) در صورتی که به حق سر قفلی و کسب و پیشه مربوط نشود در صلاحیت شورا است.
- صدور گواهی حصر وراثت و مهر و موم ترکه در صورتی که وصیت نامه ای وجود نداشته باشد که بر سر صحت و بطلان آن اختلاف باشد در صلاحیت شورا است.
- ادعای اعسار از پرداخت محکوم به در صورتی که دعوی اصلی در شورای حل اختلاف مطرح شده باشد در همین شورا پیگیری می‌شود.
- دعاوی خانواده راجع به جهیزیه ، مهریه و نفقه تا حد نصاب که در مورد اول بیان کردیم ( سقف بیست میلیون تومان ) و در صورتی که موضوع ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده نباشد در شورای حل اختلاف مطرح می شوند.
- تامین دلیل و تامین خواسته
- جرائم تعزیری که صرفا مستوجب مجازات نقدی درجه هشت باشد.
دادگاه
- رسیدگی نخستین به دعاوی ، حسب مورد در صلاحیت دادگاههای عمومی و انقلاب است، مگر مورادی که صلاحیت رسیدگی آن با مرجع دیگری باشد.
- دعوا باید در دادگاهی اقامه شود که محل اقامت خوانده در آنجا باشد و در خصوص اموال غیر منقول اگر در دادگاه اقامه دعوا شود باید اقامه دعوا در حوزه محل وقوع مال غیر منقول باشد.
- دعاوی مربوط به دعاوی مالکیت ، مزاحمت و ممانعت از حق ، تصرف عدوانی و … در دادگاهی اقامه می شود که حوزه آن مال غیر منقول باشد.
- در دعاوی بازرگانی و دعاوی اموال منقول ناشی از عقود دعاوی در دادگاهی اقامه می شود که عقد یا قرارداد در آنجا انجام شده است.
- درخواست تامین دلیل و امارات و کارشناسی از دادگاهی اقامه می شود که حوزه آن دعوی باشد.
- دعاوی راجع به ورشکستگی و توقف در دادگاهی اقامه می شود که محل اقامت ورشکسته بوده باشد.
- صلاحیت در دادگاه ها چه حقو.قی و چه کیفری عام هست ولی در شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی خاص ذکر شده است.
- صلاحیت رسیدگی در دادگاه دارای آیین و تشریفات خاصی است که در شورای حل اختلاف بخشی از این تشریفات دیده می شود.
- هزینه دادرسی در شورای حل اختلاف در دعاوی مالی معادل ۵۰ درصد هزینه دادرسی در دادگاههای دادگستری است.
- دادرسی در خصوص پرونده هایی که به صلح و سازش رجاع داده می شود در شورای حل اختلاف رایگان است.
روند رسیدگی
برای طرح شکایت در شورای حل اختلاف ابتدا باید به حوزه محلی که صلاحیت رسیدگی به پرونده را دارد مراجعه کرد، که طبق قانون آیین دادرسی مدنی باید به حوزه محل اقامت خوانده طرح شکایت کرد. بنابه موضوع اختلاف فرم دادخواست ها متفاوت است که در هر یک مشخصات طرفین و موضوع دعوی و دلایل منضمات آن نوشته می‌شود. پس از تکمیل آن به صورت کتبی ، هزینه دادخواست پرداخت می‌شود که همانطور که بیان کردیم هزینه رسیدگی و ثبت پرونده در این شورا کمتر از دادگاه می‌باشد. که پس آن نوبت رسیدگی به پرونده تعیین می‌شود.
برای رسیدگی به موضوع پرونده همه اعضای شورا باید حضور داشته باشند سه عضو اصلی و دو عضو علی البدل که در صورت غیبت هر یک جایگزینی تعیین می‌شود. تصمیم گیری با نظر اکثریت صورت می‌پذیرد.
طرفین دعوا و وکلای ایشان هم می‌توانند در جلسه حضور داشته باشند. نتیجه رسیدگی به دو گونه صورت نمایان می‌شود:
۱- شورا گزارش اصلاحی صادر می‌کند، هدف از صدور آن صلح و سازش بین طرفین دعوی است و غیر قابل تجدیدنظر و اعتراض است و می‌توان گفت شورا گزارش قطعی صادر کرده است.
۲- یا اقدام به صدور رای می‌نماید که در اینصورت قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور هست و هم چنین قابل اعتراض و تجدید نظر خواهی می‌باشد. مهلت تجدید نظر خواهی تا بیست روز بعد از ابلاغ رای می‌باشد.
نکات مهم و کلیدی در خصوص شورا
- شورای حل اختلاف یک مرجع قضایی غیر دادگستری می باشد.
- در شورای حل اختلاف مجازات حبس و شلاق صادر نمی شود و مجازات حبس به جزای نقدی تبدیل می شود.
- بیشتر پرونده ها در شورای حل اختلاف علاوه بر دلایل طرفین برای رسیدگی با تحقیق و معاینه فنی و تامین دلیل صورت می پذیرد.
- در شورای حل اختلاف دادخواست باید کتبی باشد و دلایل و منضمات به صورت کامل در پرونده ضمیمه شود
- صدور گواهی حصر وراثت جز صلاحیت شورا می باشد ولی اعتراض به گواهی صادره و درخواست ابطال آن جز صلاحیت محاکم عمومی می باشد.
- صدور دستور تخلیه و حکم تخلیه با شورا است مگر اینکه موضوع سرقفلی یا حق کسب و پیشه مطرح شود که از صلاحیت شورا خارج می باشد.
- صدور دستور موقت و تامین خواسته تا مبلغ ۲۰ میلیون تومان از وظایف شوراست.
- تامین دلیل و کارشناسی در پرونده های شورای حل اختلاف با توجه به موضوع پرونده مشخص می شود و هزینه کارشناس مربوطه متفاوت می باشد.
- قضات، کارکنان رسمی دادگستری، وکلا و مشاوران حقوقی یا کارشناسان رسمی دادگستری و کارکنان نیروهای نظامی و انتظامی و نیروهای اطلاعاتی تا زمانی در سمت های شغلی خود مشغول به فعالیت باشند، حق عضویت در شورای حل اختلاف را ندارند.
سوالات درباره شورای حل اختلاف
س: آیا شورای حل اختلاف خانواده هم برای رسیدگی به موضوعات خانوادگی وجود دارد؟
ج: بله برای دعاوی استرداد و باز پس گرفتن هدایای نامزدی.س: حدود دو سال پیش به فردی مبلغی پول قرض دادم ، الان آن شخص فوت کرده و فقط من فیش واریزی دارم می توانم از ورثه آن شخص پولی که قرض دادم را دریافت کنم؟
ج: بله در صورت ارائه دلایل شهادت شهود و فیش واریزی که فرمودید و یا پرینت پیامک بانکی.س: برای صدور دستور تخلیه باید دو شاهد مرد باشند که ذیل قراردا را امضا کرده باشند یا شهود زن هم قابل قبول است ؟
ج: برای پیگیری فوری پرونده طبق قانون موجر و مستاجر سال ۷۶ اگر شهود مرد باشند رسیدگی سریع تر انجام می‌شود.
